ngày xưa
có anh Trương Chi
mặt thì rất xấu
hát thì rất hay
(ca dao)

người mất trí

tôi lang thang ngoài đường hát ca tôi
kẻ mất trí buồn
tôi không làm mất lòng người khác
như người mù ngả nón ra trước mặt
đợi nghe tiếng đồng xu rớt
mỗi ngày tôi còn gặp được mọi người
ở đây
những người quen những người lạ
tôi kính cẩn chào tất cả
nơi đống rác thối này
tôi ăn những hạt cơm đổ và liếm những cái lá bánh ruồi bu kiến đậu
rồi tôi sẽ chết vô tích sự
như những điều tôi nói ra
không mất lòng mọi người bây giờ
tôi cũng không xin ai một tờ giấy đắp mặt
hai con mắt tôi còn mở to
tôi không có điều gì vui tôi không có điều gì buồn
tôi còn lại thân thể này của cha mẹ tôi sinh ra
hai con mắt tôi nhìn thấy đường đi
miệng tôi hát ca
xin mọi người đừng vỗ tay và cho tiền
tôi hát về tôi
như chiếc đò cũ nát không có chèo một đêm mưa gió nước sông cuốn trôi đi
còn lại người chèo đò rách rưới nằm trên cát

tôi lạnh
tôi úp mặt vào hai bàn tay
ngồi bó gối ngó tôi dưới nước
có phải mặt mày tôi đó không
mắt mũi râu tóc này đây là của tôi
tôi nhúng hai bàn tay xuống bùn
rồi cào mười ngón tay lên mặt
tôi nói một mình
máu của tôi
những người đàn bà đi ngang qua đứng lại nhìn tôi
thân thể này của tôi cha mẹ sinh ra
tôi cười to và không nhớ gì hết
mặt trời đốt nóng những hạt cát trên da thịt tôi
một người đi qua đường ngó tôi nói
này kẻ thất tình đổ điên
mầy hãy kể chuyện con nhện dăng tơ
xin kính chào người
tôi không phải là người thấy nàng một lần rồi đứng chờ để thấy nàng lần thứ hai
nhện ơi nhện hỡi
tôi xin cảm ơn mọi người
bây giờ mọi người đều yên ổn và lành lặn
chiến tranh đã bỏ sót các người
và chúng ta đau ốm
như ngọn giáo gỉ đào được ở góc nhà
lưỡi gươm cùn con trẻ cầm chơi
còn các đức vua thì cứ thay nhau được thờ lạy
tôi là kẻ dân
trên đầu có mặt trời

tôi thành thật kính chào các người
tôi cảm ơn hột cơm hột muối
và ngọn gió mát thổi qua đầu sông mỗi đêm tôi thả thuyền hát
ơi ơi các cô gái
tôi đã đi khắp phố phường này
chưa hết mưa gió mùa đông
bông cỏ nở thơm đường đi
tôi sẽ hái một cành liễu đầu sông
và mặt mày ủ rũ tôi trao cho nàng
nàng cười to và che mặt đi lên lầu
những đứa con gái theo hầu chỉ ngón tay vào tôi chế giễu
tôi làm kẻ dại cầm cành liễu trên tay đứng đợi nàng
ơi ơi các cô gái
tôi hát ca các nàng như tháng giêng bông trái tốt lành
mặt trời rất hiền trên thân thể các nàng trong suốt
vẻ ngọc thơm tho
ái tình các nàng sẽ cho tôi những buổi mai trong giọt sương lá liễu
tôi hát ca các nàng tinh sạch

ơi ơi các cô gái
tôi làm con chim tha cọng rơm trên tóc nàng làm tổ mùa đông
đám rước vừa mới đi qua
mọi người bỏ tôi ở ngã ba đường
tôi chống gậy trúc đội nón mê rách rưới
còn lại tiếng cười vang và tiếng kèn thổi vui
đám trẻ nhìn tôi hò hét xua đuổi
ơi ơi ông ơi ông hãy đi đầu xuống đất và hát
tôi cười ha hả nhắm hai mắt lại
rồi bỏ đi ra ngoài bờ sông cho rộng gió
có tiếng gọi tôi ở bên kia
nắn không qua được tới bên này

tiếng hát

con sông này bắt đầu ở đâu
nửa đêm nghe gió thổi mặn người thuyền chài nhớ biển
mùa mưa nước to xơ xác nhà cửa
bãi cát ngày nắng buổi chiều đám trẻ con đốt lửa
mùa nước chậm thuyền ngược dòng dò ngầm đá
vỏ hàu vỏ hến bày ra bên bờ
con sông này bắt đầu ở đâu
không có ai kể lại sự tích
người thuyền chài chết chôn trên đất
(có khi sông nhận chìm mất xác)
miếu thờ trên ngọn cây chĩa ba đầu khúc những xoáy
con sông này mỗi ngày người thuyền chài thấy mình trong nước
da đen tóc cháy
những cô gái chân rỗ dấu hà ăn
đầu mũi thuyền ngược gió nói tiếng to
ngọn rong xanh tôm cá ở mát

con sông này nửa đêm trăng mọc người thuyền chài gõ mạn thuyền hát kể
chuyện những người đời xưa nhân đức gặp nạn
bỏ nhà cửa vợ con đi biệt xứ
sau chết hoá thành thú dữ
ăn cỏ cây đón đưa người lạc bước giữa rừng và xé xác bọn giàu sang độc ác
tiếng buồn tiếng oán tiếng giận tiếng vui
tiếng những giọt mưa to đầu tiên trên mặt nước
tiếng bọt củi sôi trong bếp
hai con mắt người già nhắm lại
tiếng gõ mạn thuyền lanh canh
thuyền trôi trong những giọt nước mắt bẫm máu

người mất trí

tôi hát hay người khác hát
có ai gọi tên tôi Trương Chi
tôi không nhớ ra tôi nữa
ngọn chằm chống xuống đất tôi làm kẻ lang thang ngoài đường
a ha a ha
kẻ nào nói tôi dại khờ
cả một đời tôi có biết làm hề
cha mẹ bỏ tôi nửa chừng nửa đổi

a ha a ha
kẻ nào nói tôi mất trí
tình yêu là ngọn nước đầu nguồn chảy qua vách đá mắc trên lá cây
tôi không biết uống những giọt nước đó
người nào gọi tôi ơi Trương Chi
có phải nàng Mỵ Nương đã chết
và tôi thì làm người buồn suốt đời
nửa đêm tôi sẽ đến bên mộ nàng hát ca
cho trái tim nàng thành ngọc
tôi sẽ làm con chim tha viên ngọc đó bay khắp thế gian
cho nàng khỏi cấm cung

a ha a ha
này hỡi tuổi nhỏ
đừng ném đá sau áo người xấu xí
tôi không làm trò cho các em cười vui
hãy đi theo đám rước và vỗ tay
này ơi ông Trương Chi
nàng Mỵ Nương ở chốn lầu tây đang đi kiệu đến
ông đứng dậy mà gặp nàng
a ha
này hỡi tuổi nhỏ
củ khoai nhồi bột bột ngồi bột khóc
đừng cười tôi không có giọt nước mắt nào khi nàng chết
tôi cứ hát ca như con chim hát lúc mặt trời mọc
như sông này sóng nước lao xao
nãy hỡi tuổi nhỏ
cuộc đời này có là bóng mây
áo xanh áo đỏ buổi sáng buổi chiều các em vui

tiếng hát

chàng ngậm trong miệng một ngọn cỏ may đi ngược dòng sông
áo và tóc nàng bay trong gió
nàng giặt lụa bên bờ hát bài hai con chim phượng ăn xoài trên cây đợi chàng
chàng đến
và tiếng nói thì thầm
chàng thả cọng cỏ may rớt trên tóc nàng
nàng nhìn xuống nước và đưa tay nhặt cọng cỏ may cắn trong miệng cười

người mất trí

rồi chàng
ngọn chèo quay ngang đỡ giáo giặc
chàng bỏ thuyền đi không trở về
gió thổi lăn những cọng cỏ may khô trên cát
con sông đầy máu
không còn ai nhớ chàng

tôi không hát cho nàng nghe khúc kết
nàng đã thả rèm xuống khi thấy mặt tôi
a ha
tiếng khóc ở sau lưng
tôi đi không ngó lại
còn chàng thì cất mặt đi trên bờ cát
ngọn chèo chống nước chàng ra giữa sông
chàng không còn thấy trời đất là đâu nữa
giọng hát chàng đứt đoạn
nước sông lai láng
đêm khuya thắp đĩa dầu đầy
hôm sau không ai thấy mặt chàng đâu nữa

xin mọi người đừng hỏi thêm gì tôi
tôi muốn được yên ổn
làm kẻ mất trí
một mình trên đời
tôi không xin mọi người cơm bánh
như tôi không xin mọi người thương tôi dại
tôi cứ hát chơi không ai cấm được
như không ai cấm được tôi điên tàn
điên tàn vì nàng Mỵ Nương
nàng Mỵ Nương đã chết
tôi còn tiếng hát của tôi
tôi rong chơi bốn cửa thành hát ca
và đám trẻ theo tôi chọc ghẹo

tôi xin chúc mọi người sung sướng
những bữa ăn thật nhiều thịt nhiều cơm
và không ai hầu hạ ai
không ai nhòm ngó ai

tôi xin chúc người già được nghỉ ngơi
buổi sáng mùa hè lên núi hái thuốc
buổi chiều mùa đông đốt lửa kể chuyện đời xưa cho con cháu nghe

tôi xin chúc mừng những người đàn bà sắp đẻ
mẹ tròn con vuông

tôi xin mừng các em có ăn và mau lớn

a ha a ha
mọi người đừng nhìn tôi thế
không phải tôi không phải là người
tôi ở đây trên bến sông này ngày ngày chèo thuyền
có xấu xí chi tôi không như các người
tôi đen tôi rách rưới
tôi hát tôi cười tôi buồn tôi khóc
tôi nói lời kẻ điên lảm nhảm
tôi la hét giận dữ
như con cuốn chiếu tôi cuốn tròn tôi lại
tôi chạy đuổi bắt tôi suốt ngày trên đồng trống
mặt trời trước mặt mặt trời sau lưng
đừng tưởng tôi hành hạ tôi đây cho bõ thù bõ ghét nàng
nàng như ngọn gió thổi qua sông tôi không lấy tay che mặt được
a ha a ha
tôi là vỏ ốc vỏ sò con trẻ dành dụm làm đồ chơi buôn bán

tiếng hát

bài hát vui này tôi hát cho các con trẻ thuyền chài
mặt trời của con trẻ
buổi sớm mai mọc ở đầu sông dưới nước
buổi chiều tối vùi kín trong cát
buổi trưa cháy đen trên những lưng trần dang náng
nơi những vỏ sò vỏ ốc mặt trời xoáy tròn màu ngũ sắc
nơi hột cát mặt trời chảy và khô cứng lại
mặt trời sáng những tia nhọn trong mảnh chai mảnh đá trong nước
mặt trời thổi mù sa mưa bất ngoài bãi
biển động mặt trời đen không ngày không đêm
mặt trời chết lạnh
mùa đông
mùa thu mặt trời ướt trong lá cây
mùa hè mặt trời cháy đỏ treo trong những mắt lưới phơi trên sào
mùa xuân đọng trong giọt nước trong lá sen
mặt trời như đồ chơi với con trẻ thuyền chài
những đứa trẻ khố rách và hôi nắng
mắt đỏ nước bùn
cơm hẩm không đầy bát
trời sinh ra cha mẹ bỏ giữa sông giữa cát
sống giữa nước nên khóc không ra nước mắt
mỗi ngày thấy mặt trời to rộng
còn cuộc đời như hạt cát trôi sông
những bà tiên buồn bã không về với mặt trăng trên mạn thuyền

người già đã thả lưới
đừng hát nữa
hãy chống thuyền ra sông
và gõ đều tiếng lanh canh
cá mỗi ngày mỗi to
thơm thịt thơm máu người thuyền chài

người mất trí

này các em
thuở nhỏ nửa đêm mỗi lần qua sông tôi hát
vỗ tay cười ngửa mặt nhìn trời sáng đêm
cá nhảy trong lưới
như mưa ướt mặt
tôi hát bài con cá rô thia núp dưới bụi rong cho các cô giáo cười chê mai sao tôi dại dột
ngọn đèn chài tắt đỏ dưới sông

thôi thôi nữa các em
cha chài mẹ lưới con câu
rồi ai cũng có lúc qua sông ngược gió

a ha a ha
người nào lại gọi tên tôi
a
những người cắp gươm cắp giáo
chiến tranh chưa tới để các người đứng buồn giữ cửa hầu quan
cơm ăn đủ bữa áo mặc đủ mùa
xanh đỏ xênh xang
hãy vỗ lên một hồi ngũ liên
này đây bài hát lính
ba năm năm năm mười năm trấn thủ lưu đồn
vợ con không thấy
thấy có cá trong vũng nước trong vẫy vùng
các người ơi
cuộc đời vui sao lại không hát
tội tình chi mà che mặt khóc
giả điên giả tàn mấy đời có hơn ai mà thêm ngu
a ha các người bắt tôi làm thinh để hơi theo gươm theo giáo của các người lên hát chúc thọ quan lớn
tôi không là con hát
nên không biết hát thuê

các người cắp gươm giáo đi đi
tôi còn ở đây còn ngồi ở đây
cho đến khi mặt trời lặn cho đến khi mặt trời mọc

a hãy thả tôi ra thả tôi ra
tôi không phải là Trương Chi
tôi không biết hát
các người bắt tôi đi à
nàng Mỵ Nương đã chết
nàng Mỵ Nương đã chết
sao nghe tôi nói mặt các người buồn thế
con cá cấn chết khô trong ngọn rong trên bờ có kể chi với con trẻ thuyền chài

tiếng hát

tôi xin hát kể chuyện chàng
chàng hát
mỗi đêm chàng qua sông hết mùa thu gió lạnh chưa về

chàng hát
tiếng nín trong ngực tấm tức
tiếng quặn thắt trong ruột cay đắng
chàng qua sông tóc dựng
tiếng ngược gió thổi phù hai mắt
tiếng vui lao xao bọt nước trôi
khúc sông đằm nước chảy quanh bờ cát
tiếng nước vỗ ngầm đá nặng nề
tiếng nước xoáy hút gió ngày mưa bão
thuyền đi nước động mái chèo

chàng hát
nàng ở trên lầu cao
ôm mặt lại
chàng thì như bóng ma nổi trôi trên sông không nhớ đường về
tiếng hát im
sông vắng tạnh
gió và sương sa
nàng buồn
mỗi đêm trên lầu cao nhìn ra dòng sông
rồi tiếng hát lại chập chờn trong gió
bóng ma của chàng thấp thoáng trên mặt sông đen
nàng chập chờn thấy chàng cúi đầu ngồi hát bên cạnh nàng
rồi tiếng hát im
sông lạnh mù gió thổi
nàng gầy mòn sầu thảm
tiếng hát lại đứt đoạn trong tiếng sóng
nàng tỉnh lại nhìn ra dòng sông
sông lạnh mù xa
rồi lính tráng gươm giáo đến dẫn chàng lên lầu cao
nàng đau đớn thả rèm xuống úp mặt vào hai bàn tay
trời sinh chàng xấu xi không như tiếng hát của chàng

rồi mỗi đêm tiếng hát lại chập chờn trên sóng và gió

tiếng hát buồn và chậm
nàng trên lầu cao khô héo
tiếng hát tắt nghĩn
nàng lạnh tê đứt hơi
tiếng hát khóc
tan đi trong gió theo hồn nàng bay vào cõi xa

người mất trí

a ha
a ha
tôi khóc cũng được à
tôi có giấu tôi làm chi
tôi khóc tôi hay tôi khóc nàng Mỵ Nương
nàng Mỵ Nương con quan lớn ở chốn lầu tây ngày rày cấm cung
bởi nghe chàng Trương Chi hát
nên hao gầy khô xác
nàng chết đi cho chàng Trương Chi sầu bi mất hết trí
người khác đừng thương tôi tội nghiệp
đứa thuyền chài điên dại lang thang trên đất
mà tôi đâu bỏ tôi đi được
tôi còn tôi còn tôi ở cuộc đời này
tôi hát tôi chơi
mặc kệ người vỗ tay la cười

hỡi các em nhỏ không có cơm ăn áo mặc
đứng đầy đường đầy chợ ngả tay xin
người xua đuổi tanh hôi gớm guốc
đứng khóc to không ai thương
cứ kiếm được chi thì ăn nấy
sống qua hết cuộc đời này vô vị
chết đi không được

còn tôi như cây lá vu vơ

a những người cắp gươm cắp giáo
đám đông vây quanh góc phố đầu chợ
này tôi đây không biết chữ
mọi người xin đọc tôi nghe tờ giấy viết gì
a hãy đuổi kẻ mất trí ra khỏi đây
vì nó hát mà con ta chết

a ha
ở đời này mấy kẻ mất trí
tôi còn tôi tôi còn hát
tôi còn sống ở đời này ai cấm
nên tôi hát ca tôi
tôi hát ca mọi người
nàng Mỵ Nương đã chết
nàng chết và tôi hát

này con tôm con cá
bây giờ hãy nghe tôi hát bài thả lưới đêm khuya

tiếng hát

người xô cây mai thì cây mai trúc
ai ngờ bồn còn rộng thì cây cúc bò sang
chàng đã chống thuyền ra sông
chàng rách rưới tồi tàn
chàng hát
chàng hát chàng vui
chàng hát chàng buồn
chàng la cười chàng khóc
như mặt chàng đen khô mưa gió và bụi
tôi là Trương Chi
chưa chết được
bởi còn thương nàng Mỵ Nương

Ngày 8 tháng bảy năm 1982

Nguồn: Trần Vàng Sao, Những bài ngậm ngải của tôi, NXB Giấy vụn, 2010