1

Ra đi từ một làng quê bên chợ,
Ở đây là vùng đồi,
Không có biển, nên từ “biển” cũng xa xôi
Có người già chỉ thấy biển qua mắm tươi khô cá
Nơi này có ngã ba sông,
Có đò dọc đò ngang, nhưng không có tàu,
Có chợ, chưa có phố.

Hết cuộc chiến tranh này, đến cuộc chiến tranh kia
Thay nhau đè lên những mái gianh
Mái gianh mùa hanh cháy nhanh
Tường sỏi đen màu khói.

Không thể có thời gian dành chỗ đứng cho những nhà tầng mái bằng, mái ngói.
Chiến tranh như máy ủi,
Chiến tranh thù văn minh.

Chợ cháy,
Làng cháy.
Tre, rạ,
Không kịp dựng nhà, dựng lều
Quê hương mà ta sinh ra và quý yêu
Khổ đau là thế
Ta cũng chỉ là một viên sỏi nhỏ bong ra từ mảnh đất này.

2

Buổi ra đi ta đọc bài thơ,
Đêm sân đình gửi lời yêu thương thấm vào tất cả
Con rùa đá, con nghê đồng, viên ngói vỡ, bức tường rêu phong.
Tan vào cả nước đục ngã ba sông, chỉ xin gửi vào lòng người một giọt thương, giọt nhớ.
Bài thơ ngây thơ
Người nghe cũng hồn nhiên ngây thơ
Cái thời sẵn lòng tin và dễ đồng lòng
Cái thời dễ nghe, hay khen
Cái thời, quen nghĩ theo một chiều xuôi như chiều nước chảy
Vì vậy
Mà bài thơ tìm ra cái chết
Lại được người nghe rưng rưng…

3

Cha tôi vắng mặt,
Người đã tiễn tôi bằng cái nhìn như vuốt vào đôi mắt,
Đó là lúc người khuyên tôi vào đại học, mà tôi quyết ra đi…

Bà nội
Ngồi nơi cửa bếp
Cái nhìn và cái gật đầu của bà là lời vĩnh biệt
Bà chết, sẽ vắng mặt tôi

Mẹ
Hết đứng lại ngồi,
Chạy ra, chạy vô,
Mẹ không bước ra ngoài ngưỡng cổng
Chỉ có ánh mắt mẹ là vượt qua cả đích đi của con.
Khúc lưng cong của con đường làm cho con ngoái lại.
Mỗi khúc quanh là sự lìa xa cái cũ,
Và là cái nhìn lệch hướng với đích đang đi.
Chân mẹ vẫn bám trên đất nhà mình
Con cảm rằng ở đấy có cây sung cây vả
Con ước khúc đường quanh này hãy vật vã, vồng lên như càu vồng, để con leo lên, cho con thấy mẹ.
Trên đường con đi,
Hun hút trong tâm sâu ý nghĩ chỉ là dáng mẹ tiễn con,
Đó cũng là dáng mẹ chờ con và đón con.
Lời hẹn “trở về” chưa chắc đã còn, nhưng con mãi mãi vẫn là con mẹ,
Mẹ cứ buồn cứ lo, cứ bạc đầu, cứ ốm đau, vì làm sao khác được.
Chỉ dáng mẹ với cái nhìn là không có sau có trước, không lụi tàn, không mờ phai.
Chỉ một lần như vậy, và như vậy mãi không thôi.

4

Em không chia tay anh ngày ra đi,
Em tiễn anh ở nơi trường sơ tán.
Buổi ra đi
những đôi trai gái tiễn đưa nhau
Tiếng khóc dùng dằng.
Em vắng,
Nhưng cái nhìn của em vọng từ xa lặng
Để chỉ mình anh được ngắm em nhiều…

Hai trái đồi quê hương như hai vú người thương
Vồng lên trên cánh đồng lúa quê hương đương thì con gái
Gió hè mát và màu gió xanh như màu lúa vậy
Ngực cánh đồng chắc khoẻ thơm hương trinh trắng dậy thì.

Hai trái đồi là hai trái vú
Anh đã lớn lên bằng những dòng sữa thơm ngọt từ đây
Đậu, sắn, ngô, khoai có cả màu hoa sim tím.
Ở dưới chân đồi có cái giếng,
Không biết ai đào, tự thuở nào,
Miệng giếng bằng miệng nón em
Quanh năm viền hoa sim và cỏ chỉ.
Giếng chỉ sâu bằng đáy nón
Nhưng nước không bao giờ cạn.
Như chiều sâu lòng em
Sâu đến độ không đựng nổi vành môi khi anh quá yêu.
Nhưng em không chiều, em che chiếc nón.
Trên bờ giếng là hòn đá tảng,
Có một vệt bàn chân đủ từng đường vân năm ngón.
Khuôn bàn chân bằng cả người anh.
Thuở chăn trâu
Có lúc anh đã áp thử lưng mình.
Em cười, khóc sợ run người không can nổi.
Em không mách mẹ,
Để đêm ấy hai đứa vặn nhỏ đèn canh chừng bóng tối.
Mờ sương em đứng đợi anh
Chẳng có thánh thần nào vật nổi nghĩa tình,
Con trẻ thương nhau thương từ tấm bé…

Bàn chân vị thần núi tự thuở nào không rõ
chỉ có bàn chân phải
Em cứ hỏi anh
Thế còn bàn chân trái?
Anh nói như dỗ dành,
Để ngày lớn khôn anh sẽ đi tìm nốt bàn chân
Em lặng im,
Em nhìn, như mơ về cái hướng nào ấy mà anh sẽ đi trong mai sau lớn khôn.

Tuổi bé thơ không đi hết vòng đồi
Không leo qua chóp vú,
Ngang lưng đồi là con đường đỏ
Vành nón chao nghiêng, chiếc quai hồng hằn nghiêng.
Nắng xiên khoai, xiên vào mặt phải bàn chân.
Anh xa em, để anh đi tìm nốt bàn chân trái của thần.

Anh đi để lại dáng chờ
Anh đi mang theo nửa phần nỗi nhớ
Tất cả những gì sau lưng còn nợ
Sẽ trả phía bên kia thời gian,
– NĂM NĂM, MƯỜI NĂM, HAI MƯƠI NĂM, HOẶC LÂU HƠN NỮA
Em có đứng được không?

5

Đi bằng chân cũng đến được chiến trường,
Ngày hôm nay lại thêm một con người bay vượt ra ngoài sức hút của trái đất để đến một hành tinh.
Chiến trường thêm ta,
Chiến tranh thêm ta,
Và
Và vũ trụ cũng nhận thêm một con người mới.
Cả hai việc giống nhau là ĐẾN.
Cả hai chiều đi cùng có một chặng đường
Cả hai chiều đi đều phải canh chừng cái chết
Phải cùng sống và cùng đến đích
Cái đích cuối cùng là hoà bình.
Đi chân đất vào chiến tranh,
Đi tàu vũ trụ vào mây xanh.
Những hạt gạo đều và cùng trắng,
Những dé lúa uốn cong một chiều cong lưỡi câu,
Những quả trứng cùng tròn một vòng tròn trứng.
Hạt gạo gãy đôi,
Dé lúa đứng thẳng,
Trái trứng đập ra.
Lúc đó ta mới nhận ra cái riêng của chúng.

Tôi đi vào đồng đội
Để
Làm một dé lúa uốn câu,
Làm một quả trứng như những quả trứng.
Tôi không còn là tôi nữa
Từ rất xa,
Trên đường bằng, hay trên chót vót núi cao, ai cũng gọi được tên tôi.
Ai cũng có thể nói chuyện với tôi từ phía sau lưng, từ phía cánh tay.
Chẳng cần nhìn mặt tôi mà vẫn thấy thân tình.
Tôi yêu quý cái bình thường
Và cái bình thường cũng cho tôi tình yêu mới
Cái bình thường dạy tôi biết quên mình đi để làm một hạt gạo,
chứ đừng làm hạt gạo gãy đôi.
Và tôi đủ sức leo lên tận đỉnh đồi
Chẳng có đỉnh núi nào cao hơn chóp vú người yêu,
Tôi chưa thấy ngôi sao nào cao hơn trán tôi…

6

Cây táo sau nhà chỉ chín vào mùa đông,
Buồng cau trước cửa cũng già vào mùa đông,
Những cuống quả ngày đêm lo sợ,
Những cơn gió bắc gầm gào,
Nước mắt mẹ cũng già, cũng chín thành giọt trong mùa đông
mỗi khi ra vườn vào cửa, mỗi khi nhìn bếp lửa, mỗi khi đếm từng hạt cơm.

Cuộc chiến tranh cũng gầm gào réo rít,
Bóng một người lính qua cổng cũng làm mẹ giật mình, chợt mừng chợt lo,
Cái thắc thỏm nhiều hơn sự tin chắc.
Ánh mắt của người lính lạ mặt lia vào cổng,
Cái thận trọng, rụt rè của người lính hỏi thăm đường…
…
Bảy lần mẹ sinh con gái
Nỗi lo này giống nỗi lo lúc chuyển bụng sinh con.
Mười lần táo chín,
Mười lần cau già,
Mười lần nước mắt mẹ rụng vào vạt áo lại thấm khô.
Và rồi cũng vào một mùa đông nào đó,
Táo chín chia hết cho trẻ nhỏ láng giềng
Cau già nhường cho những lứa đôi may mắn
Lúc đó nước mắt mẹ rụng đầy mặt con.

Và lần thứ hai nước mắt của con lọt vào tai mẹ,
Con bé bằng lúc mới sinh
Con làm sao nghe được tiếng rơi của giọt nước mắt
Làm sao nhìn được nụ cười trên gương mặt mẹ.
Dù cả hai lần sinh ra con đã thành người.
Vẫn chỉ mẹ nghe được tiếng khóc của con
Lần đầu ấy
Và cả lần thứ hai này,
Nhưng lần này, mẹ phải hỏi con:
Ai sinh ra con để con về với mẹ?

7

Đi làm đảng viên
Đi làm liệt sĩ,
Tất cả đều không thành
Chỉ là thương binh.

Thương binh không vết sứt ngoài da,
Thương binh có những vết rách trong phổi,
Được hàn lại bằng kháng sinh và tình đồng đội.
Thương binh có siêu vi trùng nằm ngủ trong gan,
Có vết đạn trong van tim, có vết loét lam nham trong dạ dày.
Và nguy hiểm nhất là có tế bào lạ biến hình của chất độc da cam nằm lặng yên, mỉm cười thâm trầm trong máu…
Chỉ có bộ óc là không hề sây sứt gì,
Bộ óc thêm những vết nhăn hằn sâu
Thêm những chất xám trong tinh chất
Bộ óc được thêm nếp gấp,
Diện tích có thể bọc được địa cầu,
Chiều dài có thể nối tới những ngôi sao xa nhất
Chiều sâu không thể đo bằng đáy đại dương.
Bộ óc không nguyên lành khi qua chiến tranh,
Nhưng cái đổi thay không làm thương tổn,
Mà là sự sống lớn.
Không có cái gì chết đi trong bộ óc
Chỉ có những điều
Tạm quên
Lánh vào vô thức
Sẽ có ngày được khơi lên…

8

Ra đi từ vùng đồi,
Ra đi từ ngôi nhà cũ.
Ngôi nhà cũ
Là những mảnh nợ chắp vào nhau,
Cây cột
Là gốc xoan cộc ở vườn sau ông ngoại,
Cái kèo, cái rui, cái gianh cái rạ,
Cả những miếng vá bằng vải nhựa rách, mẹ nhặt, khi chiều tàn phiên chợ những năm mất mùa, để đắp lên cho kín cây rui gian giữa.
Tất cả là của người ta
Mình đã có chi gọi là làm chủ.

9

Chiến tranh – tan những gia đình
Chiến tranh – gắn chặt xã hội,
Những gia đình kiểu Việt Nam: con trâu đi bừa, chồng cày vợ cấy.
Giặc đến mấy chục năm nay
Lúc vắng cha, là lúc tan nhà
Lúc vắng con nhà không còn
Một mình mẹ, gồng gánh, tảo tần, lặn lội đằng đẵng một chiều dài không gian lặp đi lặp lại hai màu sớm – tối, trên một không gian ruộng, chợ, làng, nhà…
Thế mà vẫn lớn hơn, không gian và thời gian của con và của cha đi xa.

10

Chẳng phải mẹ để rách và chờ con đâu
Mẹ thừa sức làm được ngôi nhà mới.
Vì mỗi nếp nhăn dài và rối
Mỗi sợi tóc hàng ngày bạc vội
Là lời giục giã của xóm giềng
Là cái dáng giơ lên của con dao lưỡi liềm
Chỉ chờ mẹ gật đầu là chặt tre cắt rạ.
Mẹ cứ im lặng
Cái im lặng nặng trơ như đá
Mẹ chẳng dám chối từ ai.
Mẹ chỉ dám thở dài lúc một mình quên mất
Mẹ chờ hết thời loạn li
Con đi
Có lúc vọng lại tiếng đồn buồn
lời nói mẹ bỏ ngoài tai nhưng trong bụng bồn chồn.
Mẹ chờ
Mẹ tin ngày hoà bình sẽ đến.
Con có về không?
Đó là câu hỏi không thể tự dối lòng
Cứ lấp lửng một mối lo chiến tranh
Không dám nghĩ đến sự nguyên lành
Chỉ mong con đừng mất.

Cha tôi đang nói:
Cha không bao giờ mắc tội với con.
Con cứ đi đi rồi con sẽ hiểu.
Không có con đường nào dài bằng suy nghĩ của con đâu,
Không có cánh rừng nào nhiều cây bằng suy nghĩ của con đâu.
Con hãy đi đi!
Vượt Trường Sơn đến tận mũi Cà Mau,
Con sẽ thấy suy nghĩ của con phải gấp đi, gấp lại, như cuộn dây thừng cha đang cầm trên tay đây.
Tất cả những con đường con sẽ đi chỉ dài bằng đoạn gấp.
Còn suy nghĩ của con sẽ dài bằng cả sợi dây thừng.
Hãy đi đi! Tìm lấy những điều dại mà học
Con sẽ phải tự khôn lên
Nếu chỉ toàn những điều khôn lọt vào con, con sẽ không vượt ra khỏi mình được.
Con không chết được đâu, đừng sợ!
Cũng như mẹ, ở trong cha, con là mãi mãi.

Điều nhớ nhất là trung thực
Đấy, cha đã phải tự nói ra hai chữ ấy, tức là cha đã phải cắt một đoạn ruột của cha cầm trong tay để con được nhìn tận mắt.
Nói như vậy để rõ rằng cha không có lỗi
Nếu còn đi được bằng hai chân về đứng trước mặt cha, may ra con mới hiểu được một chữ,

Hãy đi đi!
Hãy nhớ lấy!
Ở dưới bảy thước đất này, có một nắm xương của con nằm dưới đó
Đừng quên là hàng năm, cha phải quỳ vái trước nắm xương đó.
Người ta ví chiều cao của núi Thái Sơn và cái vô tận của cái vô nguồn
Núi Thái Sơn rất cao nhưng vẫn là một chiều cao
Con không được lấy chiều cao ấy mà đo công lao của cha.
Nếu dùng chiếc cân, nếu dùng cây thước, để làm rõ ra tình yêu thì đó là điều tàn nhẫn của con người.
Hãy lương thiện hơn trong việc này nếu con không bao giờ nghĩ về cha như người đời đang nghĩ.

Hãy đi đi!
Học lấy những điều dại
Để gấp khúc những suy nghĩ của mình lại thành cuộn thừng lớn,
Lúc đó con sẽ yêu quý cha bằng cả sợi dây thừng.

11-1984