Hữu Loan tên thật là Nguyễn Hữu Loan, sinh ngày 02/04/1916 tại quê ở làng Vân Hoàn, xã Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Ông học thành chung ở Thanh Hóa sau đó đi dạy học và tham gia Mặt trận bình dân năm 1936, tham gia Việt Minh ở thị xã Thanh Hóa (nay là thành phố Thanh Hóa). Năm 1943, ông về gây dựng phong trào Việt Minh ở quê và khi cuộc Cách mạng tháng Tám nổ ra, ông làm Phó chủ tịch Uỷ ban khởi nghĩa Nga Sơn. Trước năm 1945, ông đã từng là cộng tác viên trên các tập san Văn Học, xuất bản tại Hà Nội. Sau Cách mạng tháng Tám, ông được cử làm Uỷ viên Văn hóa trong Uỷ ban lâm thời tỉnh Thanh Hóa, phụ trách các ty: Giáo dục, Thông tin, Thương chính và Công chính. Kháng chiến chống Pháp, Hữu Loan tham gia quân đội Nhân dân Việt nam, phục vụ trong Đại đoàn 304. Sau năm 1954, ông làm việc tại Báo Văn nghệ trong một thời gian.
Trong thời gian 1956-1957, ông tham gia Phong trào Nhân Văn Giai Phẩm. Sau khi phong trào bị dập tắt vào năm 1958, ông phải vào trại cải tạo vài năm, tiếp đó bị giam lỏng tại địa phương.
Thời kì cuối những năm 1980 Hữu Loan cùng với Bùi Minh Quốc, Tiêu Dao Bảo Cự lập đoàn Lang Biang, thực hiện chuyến đi xuyên Việt đòi quyền tự do, dân chủ về sáng tác, gây được tiếng vang lớn trong giới văn nghệ sĩ trên khắp đất nước.
Ông mất ngày 18/3/2010.
Hữu Loan chưa xuất bản tập thơ nào, dưới đây là một số bài thơ đã được phổ biến của ông:
[…]
– Anh của riêng em
Anh rất lớn của em
(Anh lớn thật, nhưng hiện đang rất bé)
Và hai tay ghì cổ nàng
Tôi kêu:
Mẹ ơi!
Mẹ, mẹ!
bằng một giọng hài nhi
mới học kêu bập bẹ
trong hơi thở bừng bừng
như bốc men
– Lời vô thức?
hay là tôi đối thoại?
Sau đêm ấy là nàng đi
đi mãi!
[…]
[…]
Chiều xuống nhà sao rộng quá chừng
Nền cao đất trắng lạnh bàn chân
Người xa gối súng dài đêm lạ
Mắt mẹ xa vời bóng xám sân
[…]
[…]
Ta đã cướp lại mùa xuân
Cướp lại Tết về
Ghì chặt trong tay
Tết và mùa xuân đẫm máu
Thịt da chằng chịt vết thương
Những cặp vợ chồng
Những người mẹ, người con,
Gặp lại nhau ngày Tết
Trống trải bao nhiêu
Chỗ những người đã chết
Bên người đi trở về
Một năm nào
Giữa Tết ra đi
Trai gái tiễn nhau
Còn xanh đôi mái tóc
Tay cầm cổ tay
Tròn như măng mọc
Môi ngon như mận chín trong vườn
Vai đứng kề vai nghiêng xuống giếng làng
Đôi lứa gặp nhau
Khác
xa xôi
ngày xưa tiễn biệt
Và mùa xuân trở về cùng đi với Tết
Lội ngập chân
trong thương tích luống cày:
Những bàn tay
đã chặt phải
những bàn tay
Dù không vì hữu ý!
[…]
[…]
Tôi đang thồ
Công an không cho tôi đi
Bắt quăng đá xuống
Khắp người tôi lạnh
Nổi da gà
Tôi run bắn
Nhưng kịp thời trấn tĩnh
– Như thế là các người không
Cho tôi làm ăn lương thiện
Chỉ có bọn làm ăn bất lương là tha hồ tự do?
Cấm làm ăn lương thiện
Chưa có nước đế quốc
Thực dân nào
Dám to gan vi phạm?
Tôi chỉ còn mỗi cách
Làm ăn lương thiện
Là mai tôi đi ăn mày
Và đừng nói là tôi
Bôi vàng
Bôi đen
Ai cả!
– Tại sao lại không đi làm
Cán bộ?
– Đi làm cán bộ và đi ăn cắp là tôi không đi
Người công an vội vã lên xe và như ném lại đằng sau:
– Thôi anh cứ việc thồ
Thế là tôi lại xếp đá lên xe
Và lại khom lưng đủn
Như Giê-xu cõng cây
Thập tự
Vừa đủn xe
Tôi vừa hát lên í ử:
[…]
[…]
Những mồm
Không tanh tưởi
Ngậm vòi đu đủ
Trợn mắt
Phùng mang
Thổi vào rốn cấp trên
“Dạ, dạ, thưa anh…
Dạ, dạ, em, em…”
Gãi cổ
Gãi tai:
… Anh quên ngủ
Quên ăn
Nhiều quá!
Anh vì nước
Vì dân
Hơn tất cả
Từ trước đến nay
Xoa chân
Và xoa tay,
Hít thượng cấp
Vú thơm
Như mùi mít
[…]
Có ai thấy một người cha
Từng buổi, từng buổi
Trước tủ kính cửa hàng mậu dịch dòm như nổ mắt
Tì mũi dẹp như quả bóng xuống hơi
Thầm đọc đi đọc lại giá hàng từng thứ đồ chơi
Dù nhiều lần đã hạ giá
Trong óc nổi bòng bong từng mớ
Những cơm đến gạo đến quần đến áo
Những đôi chiếu nằm rách từ giữa rách ra
Tục ngữ nói rằng những chiếc nhà dột từ nóc trên dột xuống
Từng sáng mai nhìn gầm giường
Đốt cói rụng đầy như chiếu rụng đốt xương
Gió thổi từ dưới thổi lên
Muỗi cũng đốt từ dưới đốt lên
Nhưng con đái dầm lại tiện
Ròng rã mười năm kháng chiến
[…]
Nếu anh ra đi
Mẹ già anh khóc
Trai thời loạn ly
Thương con khó nhọc
Nếu anh ra đi
Người vị hôn thê
Những giọt nước mắt
Đọng trên hàng mi
Nhưng
Nếu anh không đi
Mẹ già anh khóc
Trai thời loạn ly
Mà con không đi
[…]
Trên những chuyến xe bò
Đi về đường Trèm Vẽ
Việt Bắc âm u
Đường dài Thanh Nghệ
Người Thủ đô tản cư
Đoàn xe đi
Chở nặng tâm tư
Một góc nhà
Một hè phố
Mắt em biếc
Một chiều xưa
Quan Thánh
Cổ Ngư
Bạch Mai
Bóng liễu Tháp Rùa
Một thằng bạn
Một thằng con
ở lại
[…]
[…]
Đàn ai
Trong chiều tàn
Tiếng âm rơi
Tan vỡ
Có đem dư hưởng về
Xa thẳm
Em đến
Mồ xưa biếc cỏ vàng
Em hiền như chị
Mắt ngời xanh lam
[…]
[…]
Giặc
từ trong
tràn tới
Giặc
từ Vũng Rô
bắn qua
Đèo Cả
vẫn
giữ vững
Chân đèo
máu giặc
mấy lần
nắng khô
Sau mỗi trận thắng
Ngồi bên suối đánh cờ
Kẻ hái cam rừng ăn nheo mắt
Người vá áo thiếu kim mài sắt
Người đập mảnh chai vểnh cằm cạo râu
[…]