Nguyễn Đình Thi sinh ngày 20 tháng 12 năm 1924 ở Luang Prabang (Lào), quê ở làng Vũ Thạch (nay là phố Bà Triệu), Hà Nội. Cha là viên chức Sở bưu điện Đông Dương từng sang làm việc ở Lào, rất giỏi tiếng Pháp. Nguyễn Đình Thi được cha dạy tiếng Pháp từ nhỏ nên rất thông thạo ngoại ngữ này. Ngày nhỏ, Nguyễn Đình Thi hát rất hay, nổi tiếng ở trường học. Thầy giáo người Pháp đến tận nhà xin cho đi học thanh nhạc ở Pháp nhưng gia đình không đồng ý mà cho ông đi học luật. Học đến năm thứ nhất Trường Luật thì bị đuổi học vì tham gia phong trào sinh viên.
Những năm 1940 ông tham gia Tổ Văn hóa Cứu quốc. Năm 1945 ông tham dự Hội nghị Quốc dân Tân Trào, sau đó được bầu làm Đại biểu Quốc hội Việt Nam khóa 1. Sau Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Đình Thi làm Tổng thư ký Hội Văn hóa cứu quốc. Từ năm 1958 đến năm 1989 làm Tổng thư ký Hội nhà văn Việt Nam. Từ năm 1995, ông là Chủ tịch Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật.
Ông thuộc thế hệ các nghệ sĩ trưởng thành trong kháng chiến chống Pháp. Ông viết sách khảo luận triết học, viết văn, làm thơ, soạn nhạc, soạn kịch, viết lý luận phê bình. Ông được nhà nước phong tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt I năm 1996.
Ông mất ngày 18 tháng 4 năm 2003 tại Hà Nội.
Tác phẩm:
Truyện:
Tiểu luận:
Thơ:
Kịch:
Nhạc:
Như có vàng bay trong nắng
Những hàng cây sáng trên cao
Có phải mùa thu về
Trên đầm sen úa nâu
Mùa thu về
Từ những phương trời xa đầy mây
Trên sông tiếng còi tàu vọng về
Mùa thu về
Trời xanh trên những mái nhà vất vả
Chiếc lá bàng cháy đỏ
Trên đường bụi xe sóng người
[…]
Hà Nội chiều nay mưa tầm tã
Ta lại về đây với phố xưa
Nước Hồ Gươm sao xanh dịu quá
Tháp Rùa rơi lệ cười trong mưa
[…]
Dừng chân trong mưa bay
Ướt đầm mái tóc
Em em nhìn đi đâu?
Môi em đôi mắt
Còn ôm đây
Nhìn em nữa
Phút giây
Chiều mờ gió hút
Em
Bóng nhỏ
Đường lầy
[…]
Ngôi sao trong đêm không bao giờ tắt
Chúng ta yêu nhau chiến đấu suốt đời
Ngọn lửa trong rừng bập bùng đỏ rực
Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người.
[…]
Người tôi còn nhiều bùn tanh
Mặt tôi nhuốm xanh nhuốm đỏ
Tay tôi vướng nhiều đồ bỏ
Nhiều dây nhợ tự buộc mình
Thôi xin tha cho mọi lỗi lầm
Quên cho những dối lừa khoác lác
Tôi biết tôi đã nhiều lần ác
Và ngu dại còn nhiều lần hơn
[…]
Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.
[…]
Gặp em trên cao lộng gió
Rừng lạ ào ào lá đỏ
Em đứng bên đường như quê hương
Vai ác bạc quàng súng trường.
Ðoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa.
Chào em, em gái tiền phương
Hẹn gặp nhau nhé giữa Sài Gòn.
[…]
Việt Nam đất nước ta ơi
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều
Quê hương biết mấy thân yêu
Bao nhiêu đời đã chịu nhiều thương đau
Mặt người vất vả in sâu
Gái trai cũng một áo nâu nhuộm bùn
Ðất nghèo nuôi những anh hùng
Chìm trong máu lửa lại vùng đứng lên
Ðạp quân thù xuống đất đen
Súng gươm vứt bỏ lại hiền như xưa.
[…]