Phùng Quán sinh tháng 1 năm 1932, tại quê xã Thuỷ Dương, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên – Huế.
Năm 1945, ông tham gia Vệ quốc quân, là chiến sĩ trinh sát Trung đoàn 101 (tiền thân là Trung đoàn Trần Cao Vân). Sau đó ông tham gia Thiếu sinh quân Liên khu IV, đoàn Văn công Liên khu IV. Đầu năm 1954, ông làm việc tại Cơ quan sinh hoạt Văn nghệ quân đội thuộc Tổng cục chính trị Quân đội nhân dân Việt nam (tiền thân của tạp chí Văn nghệ quân đội).
Tác phẩm đầu tay Vượt Côn Đảo của ông được giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam năm 1955. Không lâu sau đó, Phùng Quán tham gia phong trào Nhân Văn – Giai Phẩm. Khi phong trào này chấm dứt dưới tác động của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Phùng Quán bị kỷ luật, mất đi tư cách hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và phải đi lao động cải tạo ở nhiều nơi. Từ đó đến khi được nhìn nhận lại vào thời kỳ Đổi mới, Phùng Quán hầu như không có một tác phẩm nào được xuất bản, ông phải tìm cách xuất bản một số tác phẩm của mình dưới bút danh khác.
Năm 1988, cuốn tiểu thuyết Tuổi thơ dữ dội của Phùng Quán được xuất bản và nhận Giải thưởng Văn học Thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam hai năm sau đó. Ngoài văn xuôi, Phùng Quán còn sáng tác thơ và có nhiều bài thơ nổi tiếng như: Lời mẹ dặn, Hôn, Đêm Nghi Tàm đọc Đỗ Phủ cho vợ nghe…
Ông mất ngày 22 tháng 1 năm 1995 tại Hà nội.
Năm 2007, ông được nhà nước Việt Nam truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, do Chủ tịch nước ký quyết định tặng riêng.
Tác phẩm
[…]
Cà Nghệ
thịt giòn
ruột đặc
Người Nghệ
tiện tằn , chân chất
Muối một vại cà
Ăn một năm
Sử kháng chiến ngàn trang
Người Nghệ ưa vắn tắt:
– Đánh Pháp hết chín vại cà
Đánh Mỹ hơn hai chục vại
bù đi bù lại
Đánh bại hai đế quốc to
hết ba chục vại cà
Tổ quốc ta đủ cà, đủ muối
Đủ đất nung cả ngàn chiếc vại!
[…]
Sau cuộc trường chinh ba mươi năm
Quỳ rạp trán xuống đất làng
Con tạ…
Con tạ đất làng quê
Thấm đẫm máu bao anh hùng đã khuất
Không ngọn cỏ nào không long lanh nước mắt
Không lá cây nào không mặn chát gian lao!
[…]
[…]
Tôi tin núi tàn!
Tôi tin sông lấp!
Nhưng tôi không thể nào tin
Một nhà thơ như anh
Lại ngã lòng suy sụp.
[…]
Ôi, có lẽ nào
Tất cả những gì đêm nay là có thật?…
Em với mái tóc đen dày che nửa mặt
Hồ sen như gấm trải quanh Hoàng Cung
Điện Thái Hoà
Cung Trường Sanh
Tàng Thư Lâu… Hiển Lâm Các
Sân Đại Triều mênh mông trăng…
Ôi, có lẽ nào
Tất cả những gì đêm nay là có thật?…
Không…
Tôi không tin…
Tất cả là do trăng bày đặt
Trăng thương tôi
Một đời lao lực
Một đời cay cực
Một đời thơ…
[…]
[…]
Tôi đã trải qua
Nỗi kinh hoàng của người tù vượt ngục
Khi bẻ cong chấn song sắt nhà tù
Mà tôi phải cưa kiên nhẫn suốt một mùa Thu
Lao vào bóng đêm ngàn cân treo sợi tóc
Nhưng nỗi kinh hoàng này đã thấm tháp vào đâu
Với nỗi lo trái bí xanh bầm dập
Trên con đường từ nhà tôi đến nhà em!…
– Đến nơi rồi!
Trái bí vẫn lành nguyên!
Tôi thầm reo như người tù vượt biển
Khi năm đầu ngón chân bỗng chạm đất liền!
[…]
Sông Hương ơi
Gió thổi chi nhiều rứa?
Sóng vỗ làm chi rối ruột cả hai bờ
Tôi ngồi… đá mọc thành thơ
Ngóng về cửa Thuận… tôi chờ đò lên…
Một đò lên…
Hai đò lên…
Ba đò lên…
Mà tôi chẳng thấy bóng em trong đò…
[…]
[…]
Từ khi tôi biết em
Trái-thơ chín nhiều đến nỗi
Mỗi đêm tôi thức giấc nhiều lần
Đêm quên ngủ
Ngày quên ăn
Rượu như lửa tôi uống tràn thay nước
Chắc chỉ một ngày thôi
Tôi sẽ ngã gục
Dưới chân em
Chết kiệt sức vì thơ!…
[…]
[…]
Thơ tôi biết xin ai?
Ai cho?
Thơ với tôi là nước trên sa mạc
Đã từ nhiều năm nay
Tôi sống mà như chết
Cơn khát thơ thiêu đốt trái tim tôi
Tôi đã đi rao cùng thiên hạ:
– Ai-đổi-thơ-lấy-máu!
Không ai đổi
Vì máu tôi không cùng nhóm máu họ
Và thơ họ không cùng nhóm thơ tôi
[…]
[…]
Ôi, còn có nỗi thống khổ nào hơn
Tình cờ tôi chợt hiểu
Một tháng có nhiều đêm trăng
Và thời buổi ngày nay
Vào Hoàng Cung là chuyện quá dễ dàng
Cả con bò con heo cũng đi trên Trung lộ…
Những gì em nói với tôi hôm đó
Em đã nói với nhiều người…
Ôi, những câu thơ này nó vượt quá sức tôi
Tôi không thể cất lên được thành lời
Nếu miệng môi tôi không đầy cát
Nhưng tôi vẫn không vào nhà em
Tôi quay về
Tôi khóc
[…]
[…]
Quá đau khổ
Tôi hóa thành lì lợm
Tôi xin em bớt giận…
Nếu không được ngồi
Thì tôi xin đứng
Cùng với cây chổi em dựng ở xó nhà
Nếu không được thở…
Tôi sẽ nín thở!
Như cái ngày còn đi chăn trâu cắt cỏ
Tôi suýt chết dưới đáy giếng làng
Vì mải lặn mò con cá bống thần cô Tấm bỏ quên…
Em giận dữ la lên:
– Đứng trong xó nhà cũng không được đứng!
… Thì tôi xin ra đứng trước hiên…
– Đứng trước hiên cũng không được đứng!
… Thì tôi xin ra đứng ngoài ngõ…
– Đứng ngoài ngõ cũng không được đứng!
… Thì tôi xin ra đứng đầu đường
Tôi nhìn vào khung cửa nhà em
Môi rát bỏng những lời yêu thương…
– Đứng đầu đường cũng không được đứng!
Lời yêu thương cũng không được nói!
… Thì tôi xin chết…
Nhưng tôi không nói lời vĩnh biệt
Vì tôi tin tôi sẽ hồi sinh…
[…]