Đêm lạnh
[…]
Nhưng hết thôi rồi muôn giới biên!
Em là gái núi mộng bình yên
Anh là trai lỗi thời binh lửa
Môi lạnh không chờ chuyện lứa duyên
[…]
Quang Dũng tên thật là Bùi Đình Diệm, sinh tại làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng tỉnh Sơn Tây (nay thuộc ngoại thành Hà Nội). Sau khi học Trường sư phạm tại Hà Nội, ông làm nhạc công gánh hát rong và làm gia sư tại Hà Nội. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp ông chiến đấu trên hai mặt trận: vừa là người cầm bút nhưng cũng vừa là người cầm súng chiến đấu. Năm 1947 ông từng là đại đội trưởng của Trung Đoàn Thủ Đô. Ông cũng hoạt động văn nghệ ở Liên Khu III thời kháng chiến, từng là trưởng phòng văn nghệ Liên khu.
Ông đã viết rất nhiều truyện ngắn xuất bản và viết kịch, cũng như đã triển lãm tranh sơn dầu cùng với các họa sĩ nổi danh. Ông sáng tác nhạc, bài Ba Vì của ông đã nổi tiếng ở trong khu kháng chiến.
Sau 1954, ông làm biên tập viên tại báo Văn nghệ, rồi chuyển về Nhà xuất bản Văn học.
Ông bị gửi đi chỉnh huấn sau vụ Nhân Văn – Giai Phẩm, và lui về ẩn thân trong nghèo nàn và bệnh tật. Thơ của ông bị phê bình trên báo chí miền Bắc lúc đó là mang hơi hướng “tiểu tư sản”, thiếu tính chiến đấu, còn ở miền Nam thì được xuất bản và phổ biến rộng rãi. Về sau này, như những nhà thơ lớn khác Nguyễn Bính, Hồ Dzếnh… ông mai một và mất đi trong âm thầm.
Ông mất ngày 13 tháng 10 năm 1988 tại bệnh viện Thanh Nhàn, Hà Nội.
Ông là người tài hoa, vẽ tài, hát giỏi, thơ hay. Bài thơ Tây Tiến của ông mang đậm nét hào hùng, bi tráng pha chất lãng mạn được chọn vào giảng dạy trong giáo trình trung học phổ thông. Một số bài thơ của ông đã được phổ nhạc như Tây Tiến (Phạm Duy phổ nhạc), Đôi mắt người Sơn Tây (Phạm Đình Chương phổ từ hai bài thơ Đôi bờ và Mắt người Sơn Tây), Kẻ Ở (Cung Tiến phổ nhạc). Đặc biệt bài thơ Không đề được đến 3 nhạc sĩ Việt Dzũng, Phạm Trọng Cầu, Khúc Dương cùng phổ nhạc.
Các bài thơ nổi tiếng:
Tác phẩm đã xuất bản:
[…]
Nhưng hết thôi rồi muôn giới biên!
Em là gái núi mộng bình yên
Anh là trai lỗi thời binh lửa
Môi lạnh không chờ chuyện lứa duyên
[…]
[…]
Càng mưa phùn gió lạnh
Càng lạnh cành hoa mơ
Càng yêu màu trấn thủ
Mờ bạc qua màn mưa
Ôi những bàn chân nhỏ
Từng đau khổ bao giờ
Ðường tản cư lầy lội
Run run leo cầu tre
Trời mưa giăng màn xám
Màu thê lương lại về
Hoa mai dầu nở trắng
Người người còn ra đi
[…]
[…]
Chiều ấy em về thương nhớ ai?
Tôi chắc đường đi đã rất dài
Tim tím chiều hôm lên bóng núi
Dọc đường mờ những cánh hoa phai
Một chút linh hồn nhỏ
Đi về chân núi xanh
Màu tím chiều chầm chậm
Hoàng hôn nghe một mình
[…]
[…]
Nhẹ tóc khô da hồn trong xanh
Rộng vời tầm mắt dáng vàng hanh
Nghe nhạc muôn đời trong gió lá
Vào thu khói biếc đã xây thành
Long lanh bóng núi in sông biếc
Buồn nhớ thương ai lòng hiu hiu?
Quạnh quẽ sắn nương rờn nắng ấm
Ngõ trúc người ơi! Tịch mịch chiều!
Diều sáo vang không hồn ấu thơ
Bèo lạnh cầu ao ai đợi chờ?
Một tiếng sung rơi đo lặng lẽ
Mùa thu xào xạc lá tre khô.
[…]
Hồng Phú, những cô hàng tạp hóa
Mắt đẹp nhìn bâng khuâng
Những tốp người quân phục
Chiều kéo từ đâu qua
Lối qua Hồng Phú xưa
Sắt đường tàu hoen gỉ
Tà-vẹt rào vườn rau
Cỏ dại xương rồng
Mọc lên rậm rạp
Lấn đường xe lửa bóc
Đá từng đống
Nằm thương dĩ vãng
Nhớ đường dài vào Nam
Những cánh buồm nâu
Sớm chiều căng lướt sóng
Liều mạng với tàu bay
Sông Châu Giang
Mỗi lúc nước đổ về
Từng bè lớn bèo tây
Hoa tím dập dềnh gió thu man mác.
[…]
[…]
Người vào run sốt
Giữa trưa đòi đắp chăn
Mẹ già hối đun nước
(Nhà uống nước lã quen)
Lấy thêm chiếu đắp
Kiếm thêm mền
Mền nâu rách mướp
Cháu mồ côi – cháu gái
Mắt sáng long lanh đang tập đánh vần
Tuổi em mười bốn chớm mùa xuân
Muối vừng hương thơm ngậy
Cua đồng canh rau đay
Mâm cơm đến bữa
[…]
[…]
Đường ấy sao khuya đầm nước mắt
Trong vời như ngọc, lá tre xanh
Giếng làng còn ướt trăng trên đá
Chim ngủ xôn xao động lá cành
Là những đường đi qua ngõ trúc
Mẹ già thao thức ngó qua phên
Hành quân trong đám người đêm ấy
Biết có con thương của mẹ hiền
Là những đường trăng qua bến láng
Hoa nhài thơm ngõ đượm quân trang
Lớp này lớp khác người sang hết
Thuyền lại nằm phơi dưới nguyệt vàng
[…]
[…]
Chabbi Chabbi
Tuổi còn xanh, mắt còn tha thiết
Có phải quê ở bờ sông Nin
Hay là nơi trăng sáng
Trên bãi cát dài bóng cây bao báp
Trai gái nhảy bamboula
Theo nhịp trống gợi hồn sa mạc
Chabbi Chabbi
Còn bao giờ qua biển
Để về với đất trời bên ấy
Hai mươi tuổi trẻ nằm đây
Lòng đất Việt Nam hiền hậu
Thôi những ai bên kia chân trời
Đừng dành góc nhà nhỏ thân yêu
Đừng mong bóng trang phục quân nhân
Hiện về quê cũ
Mang những tấm hình
Những thành phố viễn chinh
Về làm quà cho em nhỏ, họ hàng
Hỡi mẹ nghèo ơi!
Thôi cũng đừng mong
Món tiền lương của Chabbi dành dụm
Đổi bằng xương máu nằm đây
[…]
[…]
Tịch mịch sầu vơi bèo râm ran
Côn trùng im ỉm lối trăng tàn
Người ơi quê cũ đèn hoe ngọn
Tóc bạc trông chừng cổng héo hon
Ngõ trúc quanh quanh sầu bóng lá
Trăng vàng rơi rắc nẻo nào xưa
Ngõ cũ không mong người trở lại
Mà mùi hoa mộc vẫn thơm đưa
[…]
[…]
Hạt mưa gần nhắc nhủ
Hạt xa theo nối lời
Đêm nay chưa nhà ngủ
Mà mưa rừng cứ rơi
Mưa lầm rầm trong rừng
Mưa xoay tròn không trung
Hai bờ mưa mờ mịt
Con đường vòng mông lung
[…]